Veganlık ya da veganizm hakkında detaylı bilgi vermeden önce kısaca vejetaryenlikten bahsetmek gerekiyor.
1800’lü yıllardan itibaren kullanılmaya başlanan vejetaryenkelimesi, Latincede canlı, hayat dolu ve sağlıklı gibi anlamlara gelen vegetuskelimesinden geliyor.
1840’lı yıllarda, Brittannica Ansiklopedisinde yer alan tanıma göre vejetaryen beslenme; et, balık ve kümes hayvanlarının tüketilmediği, sür ürünleri ve yumurtanınsa tercihe bağlı olarak tüketildiği beslenme tarzıdır.
2011 yılında ise, vejetaryenliği tanımlamada yaşanan karmaşayı çözmek amacıyla Uluslararası Vejetaryenler Birliği yeni bir tanım geliştirmiştir:
‘Vejetaryenlik; süt ürünleri, yumurta, bal gibi hayvansal gıdaların dahil ya da hariç olduğu (tercihe bağlı tüketildiği ya da hiç tüketilmediği) bitkisel kaynaklı bir beslenme biçimidir.’
Vejetaryenliğin Çeşitleri
Lacto-Ovo Vejetaryenler:Et ve et ürünleri tüketmezler. Ancak esnek bir beslenme biçimini benimsemişlerdir. Buna göre süt (lacto), süt ürünleri ve yumurta (ovo) tüketirler.
Ovo Vejetaryenler: Et, et ürünleri, süt ve süt ürünleri tüketmezler. Ancak yumurta (ovo) tüketirler.
Lacto Vejetaryenler:Et, et ürünleri ve yumurta tüketmezler. Ancak süt (lacto) ve süt ürünleri tüketirler.
Veganlarct:En katı beslenme tarzına sahip vejetaryenlerdir. Et, et ürünleri, süt, süt ürünleri, yumurta ve bal gibi hiçbir hayvansal ürünü tüketmezler. Bununla birlikte ipek, yün ve deri gibi hayvanlardan elde edilen ürünleri de kullanmazlar.
Vegan Kavramının Ortaya Çıkışı
Vejetaryen (vegetarian) kelimesinin ilk ve son hecelerinden elde edilen vegankelimesi, Vegan Derneği’nin (The Vegan Society) kurucularından Donald Watson tarafından literatüre kazandırılmıştır.
‘Veganlık, hayvanlar alemine dair sömürü ve zulmün tüm biçimlerini dışlamanın ve yaşamı gözetmenin yoludur. Et, balık, kümes hayvanı, yumurta, bal, hayvansal sür ve türevlerini dışlayıp bitkiler aleminin ürünleriyle yaşamayı ve tamamen ya da kısmen hayvanlardan üretilen tüm ticari malların alternatiflerini kullanmak şeklinde pratiğe dökülür.’
Veganlık ya da Veganizm
Veganizm (veganlık), en basit ifadeyle, hayvansal gıdaları ve hayvansal ürünleri kullanmayı reddetmektir.
Günümüzde de kabul edilen veganlık tanımı, 1979 yılında, Vegan Derneği tarafından yapılmıştır:
‘Veganlık hayvanların gıda, giyim ya da başka amaçlarla maruz kaldıkları sömürü ve zulmün her türlüsünden –uygulanabilir olan en mümkün mertebede- kaçınan ve buna ek olarak insanların, hayvanların ve çevrenin yararına, hayvan kullanımı içermeyen alternatiflerin geliştirilmesi ve kullanımını destekleyen felsefe ve yaşam biçimidir. Beslenme söz konusu olduğunda, hayvanlardan tamamen veya kısmi olarak elde edilen ürünlerin reddedilmesini ifade eder.’
Vegan Yaşam Biçimi
Veganlar, hayvanlardan elde edilen yiyecekleri tüketmezler.
Bunun yanı sıra;
- Veganlar ipekten, kuştüyü gibi tüylerden; angora, tiftik, keçe ve yün gibi iplerden; deri, nubuk ve kürk gibi hayvan teninden elde edilen malzemelerin kullanıldığı ürünleri kullanmazlar.
- Hayvanlar üzerinde test edilen ve/veya hayvansal ürünler içeren kozmetik ve temizlik ürünleri kullanmazlar.
- At yarışları, sirkler, boğa güreşleri ve hayvanat bahçeleri gibi hayvanların kullanıldığı eğlence biçimlerinde yer almazlar.
Etik Veganlık
- Hayvanların insanlar tarafından kullanılmasının ve
- Bir türe ait olmaya bağlı değer atamanın, yani türcülük olarak isimlendirilen ayrımcılık biçiminin reddidir.
‘Yaşamın öznesi olmaktan kaynaklanan haklar başka geçerli sebepler söz konusu olduğunda çiğnenebilir ancak hayvansal ürünler tüketmek – yani keyif, alışkanlık ya da çiftçilerin ekonomik çıkarı – hayvanlara zarar vermek için yeterli bir sebep olamaz.’
‘Tüm hissedebilir canlıların bir temel hakkı bulunur – başkalarının mülkü olarak muamele görmeme hakkı.’
Veganlığın bir tercih değil, ahlaki bir yükümlülük olduğunu savunan Francione, bunun yerine hayvanlar için daha iyi koşullar tesis etme düşüncesine karşı çıkar ve bu tarz girişimleri, kurbanlarına işkence etmeden tecavüz eden bilinçli tecavüzcüler için kampanya yapmaya benzetir.
Çevreci Veganlık
Hayvan haklarını bir kenarda tutarak hayvansal ürünlerin üretiminin çevreye verdiği zarara odaklanan veganlık biçimidir.
Vegan Beslenme
Veganlar, yağlardan aromalara kadar hayvanlardan elde edilen hiçbir ürün kullanılmadan hazırlanan gıdaları tüketirler.
Hayvan eti, hayvanlardan elde edilen sütler, yumurtalar ve balın yanı sıra jelatin, keratin, retinol, peynir altı suyu, rennet ve balmumu gibi hayvanlardan elde edilen malzemelerin kullanıldığı ürünleri tüketmezler.
Vegan beslenme biçiminde temel gıdalar sebzeler, baklagiller, meyveler, tahıllar ve kuruyemişlerdir.
Amerikan Beslenme Derneği’nin kanısı, vegan ve tam vejetaryen de dahil uygun biçimde planlanan tüm vejetaryen beslenmelerin sağlıklı, gıda açısından yeterli ve belli hastalıklardan korumada ve onları iyileştirmede fayda sağlar nitelikte olduğu yönündedir. İyi planlanmış vejetaryen beslenmeler, hamilelik, emzirme, bebeklik, çocukluk ve yetişkinlik gibi hayatın her evresindeki bireyler ve sporcular için uygundur.
AMERİKAN BESLENME DERNEĞİ, 2009
Veganlık İle İlgili Yaygın Yanılgılar
- Veganlık yalnızca beslenme şekliyle ilgilidir.
- Vegan beslenme sağlıksızdır.
- Vegan beslenmeyle doymak mümkün değildir.
- Vegan yaşama biçimi zor ve maliyetlidir.
- Veganlar sporda başarılı olamazlar.
Sahip olduğumuz alışkanlıklar vegan yaşama geçişte herkesi bir miktar zorlayacaktır. Ancak günümüzde vegan ürün çeşitlerinin artması ve yiyeceklerden temizlik ve kozmetik malzemelere kadar vegan ürünlerin sembollerle ayırt edilebiliyor olması bu zorluğu büyük ölçüde azaltıyor.
Üstelik daha dikkatli incelemeye başladığınızda, vegan ürünlerle vegan olmayan ürünler arasında fiyat farkının olmadığını da göreceksiniz.
Yapılan araştırmalarda, dengeli bir vegan diyet uygulandığında, vegan beslenmenin sağlıksız ya da yetersiz olduğuna dair herhangi bir sonuca ulaşılmamıştır. Tam tersi şekilde vegan diyet uygulayanların diyabet, obezite ve kalp hastalıkları gibi sağlık sorunlarına yakalanma risklerinin daha düşük olduğu gözlemlenmiştir.
Okuma Önerileri
Vejetaryenlik ve veganlık ile ilgili daha detaylı bilgi edinmek isterseniz 10 Kitap ile Vegan – Vejetaryen Olmak listemize de göz atabilirsiniz.
