Genelde köpeklerde vegan beslenmenin sürdürülmesi kedilerden daha kolaydır. Kediler biyolojik olarak karnivor olsa da, pek çok durumda kedilere özgü tüm besin gereklilikleri karşılandığı takdirde ve idrar yolu sağlığına özel önem gösterilip, genel sağlık durumları yeterince kontrol edildiği müddetçe vegan beslenme kedilerde de başarıyla sürdürülebilmektedir.
Kediler tüm memelilerin beslenmelerinde ihtiyaç duyduğu aynı dokuz esansiyel (temel) amino aside ihtiyaç duyar. Ancak kediler ek olarak arginin ve taurine de ihtiyaç duyar. Taurin doğal olarak ette bulunur, ancak sentetik formda da temin edilebilir. Yeterli taurin olmadan, kedilerde körlük ve dilate kardiyomiyopati (bir tür kalp hastalığı) gelişebilir.
Kedilerde besinler yönünden dengelenmiş ve tamamen vegan bir beslenme takip edilse dahi, FLUTD (kedilerin alt idrar yolu hastalığı) sıkıntı yaratabilir. FLUTD, idrarın alkalileşmesine ve magnezyumu yüksek miktarlarda içeren beslenmeye bağlı olarak struvit yapısında idrar kristallerinin veya idrar taşlarının oluşması halinde ortaya çıkması daha muhtemel olan bir sendromdur. Erkek kedilerde FLUTD hastalığına yakalanma ve idrar yollarında tıkanma görülmesi olasılığı daha yüksektir, ancak seyrek olarak dişi kediler de etkilenebilmektedir. Aşırı idrar kristali oluşumunun önüne geçmek için yeterli su alımından emin olunması önem taşır. Yeterli su alımı konserve mamaların kullanılması, kuru mamalara su ilave edilmesi veya susamayı arttırmak için yiyeceklere bir tutam tuz katılması ile sağlanabilir.
Vegan beslenen kedilerde bitkisel proteinlerin pH’ının etli yiyeceklerin (kediler et esaslı beslenme yönünde evrilmiştir) asidik pH’ına kıyasla daha alkali olması nedeniyle, anormal düzeyde alkali (yüksek pH) idrar gelişebilir.
İdrar pH’ı fazla alkali olduğunda, struvit yapısında (aynı zamanda magnezyum amonyum fosfat olarak da bilinir) mesane kristallerinin ve/veya taşlarının oluşma riski artar. Kalsiyum oksalat taşları da oluşabilmektedir, ancak bu taşlar idrarın fazla alkali olması halinde görülmez, daha ziyade idrarın aşırı asidik olduğu durumlarda gelişir.
Bu tipteki taşlar idrar yollarında tahriş ve enfeksiyon oluşturabilir ve veteriner tedavi uygulamasını gerektirebilir. Bu tipteki kristallerin veya taşların oluştuğu erkek kediler idrar yolunda tahriş ve enfeksiyon oluşmasından daha ciddi sonuçlara uğrayabilir. Bunun nedeni taşların aslında üretrada tıkanmaya yol açabilmesi, böylelikle de kedilerin idrarını yapamamasıdır. Bu, acil veteriner bakım gerektiren ve yaşamı tehdit edici bir durumdur. Veteriner bakım, tıkanmayı azaltmak üzere kalıcı idrar sondası yerleştirilerek ve endike olması halinde uygun ağrı kontrolü ve antibiyotiklerle birlikte destekleyici damar içi sıvı terapisine başlanarak gerçekleştirilen idrar sondasına geçiş uygulamasını kapsar. “Tıkanma problemi” olan kedilerin sıklıkla hastaneye kaldırılması ve eve gönderilmeden önce birkaç gün süreyle yakından izlenmeleri gerekir. Veteriner ücretleri rahatlıkla 1000 – 1200 dolar arasında bir ücreti bulabilmektedir. Sorun ne kadar erken teşhis edilirse ve kedi ne kadar erken tedavi edilirse, iyileşme için hastalığın seyri de o kadar iyi olacaktır.
Tekrar tekrar tıkanma problemi yaşayan bazı kedilerde perineal üretrostomi (PU) denilen, daha yüksek düzeyde uzmanlık gerektiren ve yaklaşık 2000 dolar gibi bir maliyetle pahalı olan cerrahi müdahaleye ihtiyaç duyulabilir.
Kedilerini vegan besleyen kedi sahipleri, vegan beslenmeye geçtikten 1-2 hafta sonra veterinerlerine idrar pH’ı kontrolü yaptırmalıdır ve sonrasında pH düzeyinin sabit kaldığından emin olmak üzere ilk birkaç ay boyunca ayda bir defalık kontrollerin yapılması gerekir. pH çok yüksek ise, idrarı asitleştiricilerin idrar pH’ını daha asidik hale gelmesinde yardımı olabilir. Kullanılması muhtemel idrar asitleştirici ajanlar arasında metiyonin, C vitamini ve sodyum bisülfat sayılabilir. “Vejeteryan Kediler ve Köpekler” kitabının yazarı James Peden, idrarı doğal yolla asitleştiren besinler arasında kuşkonmaz, bezelye, kahverengi pirinç, yulaf, mercimek, nohutgiller, mısır, Brüksel lahanası, kaz ayağı (domuz otu olarak da bilinen Chenopodium album bitkisi), kabuklu yemişlerin çoğu (badem ve hindistan cevizi hariç), tahıllar (darı hariç) ve buğday gluteni (kaba öğütülmüş hububat tariflerinde kullanılır) olduğunu belirtmektedir. pH ayarı bir kez düzenlendiğinde, idrar pH’ı yılda en az iki defa kontrol edilmelidir.
Bir kedi, kedi kumunu kullanırken ağrı veya zorlanma işaretleri gösteriyorsa, acil veteriner bakım istenmelidir. Gerçekte ihtiyaç duyulmadıkça, kedinin beslenmesinin idrar asitleştiricilerle takviye edilmemesi önemlidir, çünkü fazla asidik pH değerleri de, örneğin kalsiyum oksalat taşları gibi farklı türde taşların oluşmasına neden olabilir. Pek çok kedinin vegan beslenerek çok iyi geliştiği görülmektedir. Bununla birlikte idrar kristallerinin neden olduğu önceki üretra tıkanmalarıyla ilişkili enfeksiyonlar da dahil olmak üzere nüks eden idrar yolu problemleri olan kedilere ilişkin anekdot verileri de bulunmaktadır..
Kedilerinin idrar pH’ını izlemeyi fazla meşakkatli bulan kedi sahipleri belki de vejeteryan olmayan kedi mamalarını kullanmayı ya da evcil kedi beslememeyi düşünmelidir. Başka bir seçenek ise, Harbingers of a New AgepH’ı ayarlanmış özel vegan formülü olup, kedi bakımını üstlenen kişinin gıda takviyesi karışımını ve HOANA tarafından sunduğu vegan tarifi kullanarak ev yapımı kaba öğütülmüş hububat hazırlamasıdır. Diyabet, böbrek yetmezliği, karaciğer hastalığı, iltihabi bağırsak hastalığı ve idrar taşları gibi çeşitli hastalıkların tedavisine yardımcı olması amacıyla tasarlanmış veteriner reçeteli mevcut beslenmelerin çoğu (Hill ve Purina firmaları tarafından üretilen mamalar gibi), hayvansal ürünler içermektedir.
Hill firmasına ait c/d maması, besinlerle alınan magnezyumu düşük, reçeteli bir mama olup, idrarda normal asit pH değerlerinin (6.2-6.4 arasında) korunmasıyla struvit idrar taşlarının yeniden nüks etmesini önlemek üzere formüle edilmiştir.
Kedilerin çoğu yemeklerinde oldukça seçicidir. Her ne kadar vegan kedi mamalarını tatlandırmak için vegan etlerin ve besinsel mayanın ilave edilmesi kedilerin pek çoğunu yemeye teşvik edecekse de, pek çok kedi de, özellikle hastalık durumunda mama yemeyi reddedecektir. Uzun süreyle anorektik olan kediler, yoğun veteriner bakım gerektiren ve ciddi bir hastalık olan hepatik lipidoz (yağlı karaciğer sendromu) geliştirmeye yönelik yüksek risk taşımaktadır. Bazı kedilerde daha fazla sabır gösterilmesi ve etli mamalara alıştırılmaları halinde et ağırlıklı beslenmeden vegan beslenmeye kademeli geçiş yapılması gerekebilir. Çoğu ticari evcil hayvan mamasında kısmen sindirilmiş tavuk iç organlarından oluşan ve mamayı daha lezzetli yapan “dijest” bulunmaktadır.
Olumlu yanda ise, pek çok kedi ve köpek sahibi genel sağlık durumunda, canlılıkta, kürk kalitesinde iyileşmelerle birlikte deri alerjilerinde, gıda alerjilerinde ve çeşitli dejeneratif hastalıklarda daha az sorun olduğunu bildirmiştir.
JAVMA (Amerikan Veteriner Tıp Derneği Dergisi) dergisinde yayınlanmış güncel bir çalışma (Gray, Christina M.; Sellon, Rance K.; Freeman, Lisa M. Nutritional Adequacy of Two Vegan Diets for Cats. J Amer Vet Med Assoc 2004, 225(11):1670-1675) piyasada bulunan iki vejeteryan kedi mamasının (Vegecat KibbleMix ve yetişkin kediler için Evolution konserve maması) çeşitli temel besin öğeleri bakımından yetersiz olduğunu göstermiştir. Bu iki vegan mama, besin öğesi analizine tabi tutulmuş ve Amerikan Besleme Kontrolü Görevlileri Birliği’nin (AAFCO) yetişkin kedilerin bakımına ilişkin besin öğesi profilleri ile karşılaştırılmıştır. Evolution mamasının protein, metiyonin, taurin, araşidonik asit, A vitamini, piroksidin ve niasin bakımından yetersiz olduğu belirlenmiştir.
Vegecat KibbleMix mamasının da metiyonin, taurin, araşidonik asit ve piroksidin içeriğinin yetersiz olduğu bulunmuştur.
Her iki vegan kedi maması firmasına göre, bu mamalarla beslenen binlerce kedi sağlıklı. Bu da söz konusu mamaların gerçekten de nasıl yetersiz olabileceği sorusunu yaratıyor. Bu çalışmada her bir mamadan yalnızca bir numune kullanılmıştır, bu nedenle de numunenin fabrikada nadir bir karıştırma hatasını temsil etmesi tamamen mümkündür, ancak bu durum yine de söz konusu firmalardaki kalite kontrol önlemleri (veya uygun kalite kontrol tedbirlerinin yetersizliği) hakkında haklı kaygılar doğurmaktadır. Harbingers of a New Age üreticisi (Vegecat KibbleMix üreticisi) çalışmanın sonuçlarına şaşkınlığını ifade etti ve kendi gıda takviyelerinin üretimindeki problemlerin kaynağını bulma ve bu hataları düzeltme niyetlerinin olduğunu gösterdi.
Çalışma sonuçlarına cevaben, Evolution Diet CEO’su (2004) Eric Weisman “Evolution Diet ile yaşayan on ila yirmi bin sağlıklı ve uzun ömürlü köpekleri, kedileri ve evcil dağ gelincikleri olduğunu, ana hayvan barınaklarının bu ürünleri kullandığını ve bunun arkasında da durduklarını” belirtti. Ayrıca barınakların hayvanlara bu mamalar verildiğinde hastalık ve ölüm oranlarının daha düşük olması nedeniyle firmaya ait ürünleri kullandığını da ifade etti.
Sonuçlar yayınlandığından bu yana güvenilir herhangi bir kalite kontrol önleminin başlatılıp başlatılmadığı bilinmemektedir.
Pennsylvania Üniversitesi’nde bir veterinerlik öğrencisi tarafından çeşitli vegan mamaların verildiği kedilerin sağlığına ilişkin bir araştırma yapılmış ve söz konusu çalışma 2006 yılının Temmuz ayında Amerikan Veteriner Tıp Birliği Dergisi’nde yayınlanmıştır. Araştırma, vegan beslenmede incelenen kedilerin çoğunda normalin altında taurin kan seviyelerine rastlanmadığını ve kedilerin büyük bir bölümünün genel sağlığının iyi olduğunu göstermiştir.
Özet olarak, bilimsel literatürlerde vegan beslenen kedilerin sağlığını belgelemek için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır. Karıştırma ve bunun sonucunda görülen yetersiz beslenmenin önlenmesi için vegan evcil hayvan mamalarının üretildiği fabrikalarda daha titiz kalite kontrol önlemlerinin uygulanması gerekir. Kedi bakıcılarının etli ve vejeteryan mamalarla ilişkili potansiyel sağlık yararları ve riskleri hakkında bilgilendirilmesi ve tüm mama üreticilerinden uygun kalite kontrol güvencesi talep etmeleri gerekir. Aynı zamanda, özel bir mamanın besinsel yeterliliği ile ilgili olarak yapılacak gelecekteki çalışmalarda, şüpheli mamalara yönelik birden fazla numunenin test edilmesi de hayati önem taşımaktadır.
Kedilerde ve köpeklerde vejeteryan beslenme üzerine daha fazla bilgi için Dr. Andrew Knight’ın internet adresini ziyaret ediniz.
Dr. Armaiti May ile iletişim için, internet adresini ziyaret edebilir ya da e-posta gönderebilirsiniz.
